โส ปน ราชา ภูมิยํ อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อฏฺฐารสหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติ, ฐตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อสีติหตฺถํ ฐานํ อภิรุหติฯ เอวํมหาพโล สมาโนปิ อิโต จิโต จ ปริวตฺเตนฺโต เอกํ มุทฺทิกมฺปิ กฑฺฒิตุํ นาสกฺขิฯ อถ นํ เสฏฺฐิ ‘‘สาฏกํ ปตฺถร, เทวา’’ติ วตฺวา องฺคุลิโย อุชุกา อกาสิ, วีสติปิ มุทฺทิกา นิกฺขมิํสุฯ อถ นํ เสฏฺฐิ ‘‘เอวํ, เทว, มม สนฺตกํ มม อนิจฺฉาย น สกฺกา คณฺหิตุ’’นฺติ วตฺวา รญฺโญ กิริยาย อุปฺปนฺนสํเวโค ‘‘ปพฺพชิตุํ เม อนุชาน, เทวา’’ติ อาหฯ โส ‘‘อิมสฺมิํ ปพฺพชิเต สุขํ ปาสาทํ คณฺหิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกวจเนเนว ‘‘ตฺวํ ปพฺพชาหี’’ติ อาหฯ โส สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา โชติกตฺเถโร นาม อโหสิฯ ตสฺส อรหตฺตํ ปตฺตกฺขเณเยว สพฺพาปิ สา สมฺปตฺติ อนฺตรธายิ, ตมฺปิสฺส สตุลกายิํ นาม ภริยํ เทวตา อุตฺตรกุรุเมว นยิํสุฯ

อเถกทิวสํ ภิกฺขู ตํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘อาวุโส โชติก, ตสฺมิํ ปน เต ปาสาเท วา อิตฺถิยา วา ตณฺหา อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นตฺถาวุโส’’ติ วุตฺเต สตฺถุ อาโรเจสุํ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติฯ สตฺถา ‘‘นตฺเถว, ภิกฺขเว, มม ปุตฺตสฺส ตสฺมิํ ตณฺหา’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[416]

‘‘โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน, อนาคาโร ปริพฺพเช;

ตณฺหาภวปริกฺขีณํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

อิมิสฺสา คาถายตฺโถ เหฏฺฐา ชฏิลตฺเถรวตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

โชติกตฺเถรวตฺถุ จตุติํสติมํฯ

35. นฏปุตฺตกตฺเถรวตฺถุ

หิตฺวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ นฏปุตฺตกํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร เอกํ นฏกีฬํ กีฬยมาโน วิจรนฺโต สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

ตสฺมิํ พุทฺธปฺปมุเขน ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺเต ภิกฺขู เอกํ นฏปุตฺตํ กีฬนฺตํ ทิสฺวา, ‘‘อาวุโส, เอส ตยา กีฬิตกีฬิตํ กีฬติ, อตฺถิ นุ โข เต เอตฺถ สิเนโห’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘นตฺถี’’ติ วุตฺเต ‘‘อยํ, ภนฺเต, อภูตํ วตฺวา อญฺญํ พฺยากโรตี’’ติ อาหํสุฯ สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา, ‘‘ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต สพฺพโยเค อติกฺกนฺโต’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[417]

‘‘หิตฺวา มานุสกํ โยคํ, ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา;

สพฺพโยควิสํยุตฺตํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ มานุสกํ โยคนฺติ มานุสกํ อายุญฺเจว ปญฺจ กามคุเณ จฯ ทิพฺพโยเคปิ เอเสว นโยฯ อุปจฺจคาติ โย มานุสกํ โยคํ หิตฺวา ทิพฺพํ โยคํ อติกฺกนฺโต, ตํ สพฺเพหิ จตูหิปิ โยเคหิ วิสํยุตฺตํ อหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

นฏปุตฺตกตฺเถรวตฺถุ ปญฺจติํสติมํฯ

36. นฏปุตฺตกตฺเถรวตฺถุ

หิตฺวา รติญฺจาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ นฏปุตฺตกํเยว อารพฺภ กเถสิฯ วตฺถุ ปุริมสทิสเมวฯ อิธ ปน สตฺถา, ‘‘ภิกฺขเว, มม ปุตฺโต รติญฺจ อรติญฺจ ปหาย ฐิโต’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[418]

‘‘หิตฺวา รติญฺจ อรติญฺจ, สีติภูตํ นิรูปธิํ;

สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ, ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณ’’นฺติฯ

ตตฺถ รตินฺติ ปญฺจกามคุณรติํฯ อรตินฺติ อรญฺญวาเส อุกฺกณฺฐิตตฺตํฯ สีติภูตนฺติ นิพฺพุตํฯ นิรูปธินฺติ นิรุปกฺกิเลสํฯ วีรนฺติ ตํ เอวรูปํ สพฺพํ ขนฺธโลกํ อภิภวิตฺวา ฐิตํ วีริยวนฺตํ อหํ พฺราหฺมณํ วทามีติ อตฺโถฯ

เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

นฏปุตฺตกตฺเถรวตฺถุ ฉตฺติํสติมํฯ